Skribenten hadde hørt om det, men ikke sett disse fine dyra på nært hold fra isødet. Derimot når en nå forteller om kaibildet og temaet om isbjørnene kom det til diskusjon og det var overraskende mange som hadde sett isbjørnene der ute på dinne kaia i oppveksten.
Så hadde det seg slik at kontorsjefen på Statens Fryseri bodde oppe på Fjelltun (av alle plassa?) og når han fortalte gutane på Fjelltun hva som var ute på «Staten» som dei sa, så tok dem Fjelltunruta ut for å se på isbjørnane. Og ikke minst komme på skolen, enten det var Aspøy eller Nørvøy skole og skryte vilt om dei levende isbjørnane og gjerne med en overdrivelse om at dem gikk fritt der ute og at gutane hadde klappa dem.
Til og med ved A/S Koppernes i Skansen kunne en se levende isbjørner og moskus engang ble det fortalt.
Ishavsmuseet Aarvak på Brandal har et medlemsblad som heter Isflaket og der står det mye interessant fra ishavsskutene som gikk i vesterled. Og nærmeste til å fortelle historien om isbjørnene det er Webjørn Landmark og han øste villig av sine kunstskaper om isbjørnane.
Vi siterer noe derifra:
«I 1900 var første gong det var levande isbjørn i Ålesund og Brandal. «Minna» og «Havfruen» hadde dette året med tilsaman 10 levande isbjørn heim, i tillegg også ein del levande moskus og rev. Desse vart stilte ut i ei sjøbud i Ålesund for å syne fram dei rare dyra dei hadde fanga, før turen gjekk heim til Brandal med dei. Dette skal ha vore første gang det var isbjørn og moskus på våre kantar.
Dei levande dyra vart selde til dyrehagar og sirkus rundt omkring i heile Europa. Etter 1900 vart det nærast årvisst og prøve komplettere selfangsten med å fange levande dyr for slikt sal. Dette var ein fangst som var godt betalt.
I 1948 var kanskje siste gong det var levande isbjørn i gatene i Ålesund. Då vart det fanga ein levande isbjørn som skulle vere attraksjon under byens 100 års jubileum. Men levande isbjørn kunne ein finne i både Brandal og Hareid også på 1950- og 60 talet.
Det var ikkje alltid dei fekk sal på desse isbjørnane som stod i bur på kaiene i Brandal med det same, og enkelte vart ståande å vekse seg så pass store at dei klarte å bryte sunde bura dei stod i:
Då bjørnen besøkte Fjellvika på Hareid
Dei første åra med selfangst i Brandal, då skutene kun hadde segl, i åra 1900-1908 kom ikkje selfangarane heim frå isen før i slutten av slåtten. Når dei kom innfor Kvitneset, var det salutt og skyting til dei kom seg inn til Brandal, og då var gutungane på pletten, for dette var stor stas.
På Minnabuda vart det eit av åra halde levande isbjørnar, ein 7-8 stykke, så det var bjørnebrøl utan like, helst når dei skulle matast. Dei var i store kasser og skulle sendast til dyrehagen Hagenbeck i Tyskland. Ein morgon hadde ein isbjørn slått seg ut av kassa, og var sporlaust forsvunnen. Alle skuter og båtar vart sende ut mot Kvitneset og nordover, for det blei sagt at alle isbjørnar går mot nord. Andre søkte på land. Gutungar skulle halde seg inne for låste dører, men det klarte dei ikkje, og såg vi en sau i fjellet var det isbjørnen.
I Fjellvika mot Hareid gjekk Kristian Saltre og slo gras om morgonen. Då såg han at ein sau gjekk ned i slåtteenga, og med ljåen i handa rusla han ned og ville jage sauen, men den gjekk unna og ned mot sjøen, og med eit brøl kasta den seg i sjøen.
Då såg han at det var ein isbjørn han hadde jaga. Straks etter kom ein av båtane frå Brandal, og det blei eit jag mot nord så den var nesten ved Eltrane før dei fanga han og fekk den tilbake til Brandal.
Ein annan liknande episode om isbjørn som hadde brote seg ut av buret sitt var i slutten av 1950-åra då det gjekk ferje frå Brandal til Ålesund. Då stod der ein morgon ein isbjørn på kaia då bussen frå Larsnes kom med passasjerar til ferja. Du kan sjøne det vart oppstyr….»
Skribenten har flere ganger vært på Ishavsmuseet «Aarvak» Museum på Brandal og turen dit vil en på det sterkeste anbefale. Et Museum hvor en lett bruker heile dagen på.
Einar Welle, Aalesund sentrum